„Pamiętamy”

Co roku 1 sierpnia o godzinie 17 czas się zatrzymuje, wyją syreny, ludzie stają w milczeniu i zadumie. Tak upamiętniane są rocznice Powstania Warszawskiego, które wybuchło w 1944 roku przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim.

Przez cały rok możemy oglądać miejsca, w których oddano hołd i pamięć bohaterom Powstania Warszawskiego 1944. Na warszawskich ulicach i placach stoi kilkadziesiąt pomników, na murach domów usytuowanych jest kilkaset tablic poświęconych temu wydarzeniu. Tablice znajdują się również w wielu warszawskich kościołach, w kilku z nich zainstalowano piękne witraże poświęcone tematyce powstańczej.
         Dodatkową formą upamiętnienia są murale. Powstają w różnych dzielnicach Warszawy. Część z nich została stworzona przez zawodowych artystów, część powstała spontanicznie, namalowana przez amatorów, ocierając się czasami o granicę kiczu. Tego, czego z pewnością nie brakuje tym pracą niezależnie od ich jakości artystycznej to bardzo dużego ładunku emocjonalnego, w końcu temat dotyczy wielkiego i bolesnego wydarzenia sprzed lat. Z każdego muralu, bezpośrednio lub pośrednio, emanuje przesłanie „Pamiętamy”.

Finansowane są w różny sposób: przez organizacje, władze dzielnic, czy w ramach budżetów partycypacyjnych. Niektóre powstają z inicjatywy mieszkańców okolicznych domów lub kibiców warszawskich klubów sportowych.

          Wśród moich licznych wędrówek po stolicy natknęłam się również  na murale o tematyce Powstania Warszawskiego 1944. Oto niektóre z nich:

ul. Płocka 41 Wola

U zbiegu ulic Płockiej z Górczewską znajduje się przedwojenna kamienica, której jedna ściana stała się tłem muralu. W 2017 r. Urząd Dzielnicy Wola i Wolskie Centrum Kultury ogłosiły konkurs na projekt i wykonanie muralu o tematyce „Pamięć o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy”. Konkurs wygrał młody malarz i fotografik Damian Kwiatkowski.
         Dzieło o powierzchni 180 m2 zostało wykonane przez 3-osobową ekipę w ciągu 6 dni. Praca pokazuje życie Warszawy w czasie wojny. W sylwetkę powstańca wkomponowane zostały sceny z życia codziennego mieszkańców powstańczej Warszawy. Sceny zostały zaprojektowane na podstawie autentycznych fotografii z czasów Powstania Warszawskiego. Stylistycznie kolorowy obraz przypomina plakat lub komiks, przez co jest zrozumiały i trafia z przekazem zarówno do starszych mieszkańców, jak i do młodzieży.

Miejsce powstania pracy nie jest przypadkowe. Tędy przebiegała droga, którą Niemcy prowadzili na egzekucję okolicznych mieszkańców oraz personel i pacjentów Szpitala Wolskiego. W przeciągu kilku dni sierpnia 1944 r. rozstrzelano ok. 12 tysięcy osób, mieszkających m.in. przy ulicach Szlenkierów, Staszica, Wawelberga, Działdowskiej, Górczewskiej, Płockiej, Żytniej.

ul. mjr H. Dekutowskiego „Zapory” 1 Bemowo

Kibice „Legii” są autorami muralu na Bemowie, który powstał w 2014 r. na ścianie parterowego budynku magazynowego przy ul. mjr H. Dekutowskiego „Zapory” 1 (dawna ppłk W. Szadkowskiego) u zbiegu z ul. A. Kędzierskiego.

          Praca przedstawia sylwetkę małego powstańca, którego stylistyka nawiązuje do pomnika Małego Powstańca ustawionego przy murach staromiejskich na ul. Podwale. Za sylwetką powstańca umieszczono kotwicę Polski Walczącej na tle biało-czerwonej flagi z umieszczoną datą 1944 w kolorze czarnym. Na pierwszym planie muralu u góry i u dołu napis biało-czerwonymi literami WASZA KREW ZA NASZĄ WOLNOŚĆ, w dolnej części po lewej napis PAMIĘTAMY.
         W czasie Powstania Warszawskiego 1944 w tym rejonie walczyli żołnierze zgrupowania AK „Żywiciel”.

ul. Skalbmierska 7 Bielany

Kolejny mural usytuowany jest na tylnej ścianie garaży koło budynku przy ul. Skalbmierskiej 7 na osiedlu „Piechotkowo”.

Osiedle zostało zaprojektowane w latach 50. XX w przez architektów Marię i Kazimierza Piechotków, absolwentów architektury Politechniki Warszawskiej. Oboje walczyli w Powstaniu Warszawskim. Kazimierz walczył w plutonie „Agaton” batalionu AK „Pięść”, jego przyszła żona była łączniczką. Po powstaniu oboje trafili do obozu jenieckiego Stalag IV B Mühlberg.
         Mieszkańcy chcieli upamiętnić architektów i tak zrodziła się idea muralu, który powstał w ramach projektów finansowanych z budżetu partycypacyjnego.

ul. Zajączka 15 Żoliborz

Mural umieszczony na betonowym ogrodzeniu Zespołu Szkół nr 31 im. Jana Kilińskiego przy ul. Zajączka 15 na Żoliborzu wyróżnia się profesjonalnym wykonaniem, ciekawą grafiką i kolorem.
         W treści zawarty jest napis: Żoliborz walczy - 1 VII 2014 - 63 dni chwały.

         Wybór miejsca na mural jest nieprzypadkowy. Niedaleko stąd, w dniach 20-22 sierpnia 1944 r. oddziały powstańcze przeprowadziły dwa nocne natarcia w celu zdobycia Dworca Gdańskiego. Umożliwiłoby to połączenie powstańczych oddziałów walczących na Żoliborzu i Starym Mieście. Ogromna przewaga Niemców i zła synchronizacja akcji wynikająca z braku łączności spowodowała ogromne straty.

most Śląsko-Dąbrowski przy Wisłostradzie Śródmieście

Jadąc w stronę Żoliborza, można zobaczyć mural namalowany na podporach mostu Śląsko-Dąbrowskiego przy Wisłostradzie. Mural powstał w 2009 r. w ramach festiwalu Street Art Doping.

Uroczyste odsłonięcie muralu nastąpiło 1 sierpnia 2009 r. w 65. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Przedstawia biało-czerwony mur. Na czerwonym tle pomiędzy dwiema czarnymi liniami jest przestrzeń wypełniona krzyczącymi głowami ludzi, którzy wszystko postawili na jedną kartę. Z boku na białym tle kotwica Polski Walczącej.         

Miejsce muralu odnosi się do historycznych wydarzeń. Obok znajduje się tablica poświęcona 45 żołnierzom 103 kompanii batalionu „Bończa” Zgrupowania AK „Róg” poległym 1 sierpnia 1944 r. podczas nieudanej próby zdobycia przyczółka mostowego oraz pobliskiego domu Schichta.

ul. Drewniana 8 Powiśle

Mural wykonany w 2013 r. na ścianie budynku sali gimnastycznej na terenie Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 41 im. Żołnierzy Armii Krajowej Grupy Bojowej „Krybar” przy ul. Drewnianej 8.
         W części środkowej napis WARSZAWIACY na czarnym tle rozdzielony tarczą z kotwicą Polski Walczącej przepasanej biało-czerwoną wstęgą. Z lewej strony popiersie żołnierza w hełmie z karabinem na plecach, z prawej profil kobiety z łzą wypływającą z oka. Czarne tło kompozycji to mury miasta.
         W czasie Powstania Warszawskiego w 1944 r. w tym rejonie toczyła walki Grupa Bojowa Armii Krajowej „Krybar”. W budynku szkoły działał w czasie Powstania powstańczy szpital polowy.

ul. Wilanowska 5 Powiśle Czerniakowskie

W lipcu 2013 r. grupa street-artowców WFS namalowała mural na kamienicy ul. Wilanowska 5.  

          Mural poświęcony jest warszawskim dzieciom walczącym w Powstaniu Warszawskim. Również w tej pracy stylistyka centralnej postaci inspirowana jest pomnikiem Małego Powstańca. Na muralu są napisy: Dzieci Warszawy i Pamiętamy. Pod napisem Dzieci Warszawy jest wstęga w żółto-czerwonych barwach m. st. Warszawy.
         Kamienica z muralem jest jedynym ocalałym przedwojennym budynkiem na ul. Wilanowskiej. W drugiej połowie września w tym rejonie toczyły się ciężkie walki pomiędzy atakującymi oddziałami niemieckimi grupy uderzeniowej Dirlewangera a powstańcami ze zgrupowania „Kryska”, resztkami Zgrupowania AK „Radosław” oraz żołnierzami 3 dyw. Piechoty I Armii Wojska Polskiego gen. Berlinga z desantu przez Wisłę.

ul. Solec 79 Solec

Mural wykonany na tylnej ścianie pawilonu przylegającego do zamkniętej posesji mieszkalnej w pobliżu budynku ul. Solec 79.
         Na muralu napis: 63 dni chwały z wkomponowaną kotwicą Polski Walczącej. W tle sceny z walczącymi powstańcami stworzone na podstawie oryginalnych fotografii z Powstania Warszawskiego. W dole po prawej stronie muralu napis: Pamiętamy.
         W tym rejonie 1 sierpnia 1944 r. rozpoczęło walki powstańcze Zgrupowanie AK „Konrad”, podejmując atak na most Poniatowskiego. Informują o tym dwie tablice pamiątkowe umieszczone w okolicy.

ul. Ludna róg Wioślarskiej Solec

         

Mural wykonany na zewnętrznej stronie ogrodzenia dziedzińca posesji usytuowanej przy ul. Ludnej róg Wioślarskiej, w pobliżu mostu Poniatowskiego.
         Na muralu napis: 63 dni chwały – Pamiętamy.
         W tym rejonie 1 sierpnia 1944 r. rozpoczęło walki powstańcze Zgrupowanie AK „Konrad”, podejmując atak na most Poniatowskiego. Informują o tym dwie tablice pamiątkowe umieszczone w okolicy.

ul. Gościeradowska 18/20 Targówek

W 2013 r. dwóch młodych artystów z Artisco.corp namalowało mural o długości 54 m na ogrodzeniu podwórka Szkoły Podstawowej nr 28 im. Stefana Żeromskiego ul. Gościeradowska 18/20 od strony ul. Handlowej, naprzeciwko stadionu GKP Targówek.
          Centrum muralu zajmuje duży napis: Warszawa 1944. Po prawej stronie umieszczono fragment psalmu 23 „Choćbym szedł doliną śmierci, zła się nie ulęknę” recytowanego przez powstańca, kotwicę Polski Walczącej owinięta biało-czerwoną flagą i napis: Pamiętamy w barwach WKS Legia. Na muralu widać również sylwetki żołnierzy, za nimi płonące miasto i bombardujące go samoloty.
         1 sierpnia 1944 o godzinie W powstańcy z Rejonu I i II 6 Obwodu Okręgu Warszawskiego AK rozpoczęli walkę zbrojną z okupantem. Wobec olbrzymiej przewagi niemieckiej powstanie na Pradze zakończyło się po kilku dniach. 10 sierpnia 1944 r. dowództwo 6. Obwodu Praga wydało rozkaz przejścia z powrotem do konspiracji. 14 września na Pragę wkroczyły oddziały Armii Czerwonej i 1 Armii LWP.

ul. Targowa 86 Praga Północ

Mural wykonany na ścianie budynku gospodarczego usytuowanego obok boiska szkolnego na terenie Zespołu Szkół nr 33 przy ul. Targowej 86 na Pradze.
         Na muralu napis Cześć i chwała bohaterom i kotwica Polski Walczącej umieszczone na tle biało-czerwonej flagi.